UNESCO in de Jura - www.albaworld.nl

Ancienne Saline Nationale

Onder Le Sentier des Gabelous stroomde eens ‘wit goud’

Er is bitter weinig over van de hoge muur rond La Grande Saline, de vroegere zoutziederij in Salins-les-Bains in de Franse Jura. Hij moest dieven en ander gespuis buiten de deur houden. Want zout was kostbaar, het was ‘wit goud’. Alleen de toegangspoort met de tekst Ancienne Saline Nationale staat nog fier overeind. Het is een mooi startpunt voor een tocht over Le sentier des Gabelous. Aan het begin en eind ervan ligt een UNESCO werelderfgoed.

Salins-les-Bains

Al sinds de vroege middeleeuwen exploiteren de Jurassiens hun zilte bronnen. In de begindagen borrelt de pekel vanzelf omhoog uit een veertig meter dikke laag steenzout op 240 meter diepte. Later pompen ze het op met een noria, een op een vertikaal wiel ronddraaiende ketting vol emmertjes. In een 165 meter lange, onderaardse galerij uit de dertiende eeuw haalt het indrukwekkende apparaat, veilig achter slot en grendel, geen zoutdief kan erbij, per etmaal 223 m³ pekel omhoog. Eeuwenlang is hout onder de vier bassins van vier bij zeven meter de brandstof om de pekel in te dampen. Begin negentiende eeuw wordt het steenkool. De galerijvloer groeit gaandeweg tot een twee meter dikke laag as.

Al sinds de vroege middeleeuwen

Musée du Sel

Erboven vertelt het Musée du Sel in detail de geschiedenis van de zoutwinning. Zo laat een kopie van een Vlaams wandkleed uit 1500 mooi zien hoe een noria werkte. Een ding springt er vooral uit. De werkomstandigheden waren werkelijk erbarmelijk: dagen van tien uur in vijftig graden en een luchtvochtigheid van zeventig procent.

Place du Vigneron

Soort gendarmes

Plaatjes van een krom lopend mannetje met een last op zijn rug stellen een gabelou voor. Samen met pijltjes van gele tape markeren ze de route. Het standbeeld op het pleintje aan de overkant lijkt sprekend op hem. Maar afgaand op de straatnaam, Place du Vigneron, en de druiven in zijn mand moet het een wijnboer zijn.

Een soort gendarmes, zo kun je de gabelous het best noemen. Zij zorgen dat de Franse koning geen sou misloopt van de zoutopbrengst in zijn rijk. De vorst heeft immers het monopolie op alle gewonnen zout. Op dat uit de Jura pas vanaf 1674, als Lodewijk XIV Franche-Comté heeft veroverd. De gabelous moeten de belasting op zout, de gabelle, innen. Belangrijk werk, zes procent van het staatsinkomen komt van die belasting. Vooral hun vaak brute optreden maakt ze, zacht gezegd, niet populair. De zoutbelasting komt en gaat en wordt pas in 1945 definitief afgeschaft.

De dertig kilometer lange wandeling, met onderweg vijftien informatiepanelen, volgt grotendeels het 21 km lange saumoduc, de ondergrondse dubbele pijpleiding - aanvankelijk van dennenhout, later van ijzer - langs twee rivieren, de Furieuse en de Loue. Hierdoor stroomt vanaf 1779 de pekel met een verval van 143 meter naar de nieuwe Saline Royale in Arc-et-Senans.

Langs het saumoduc worden de gabelous ook ingezet. Zij moeten voorkomen dat pekel illegaal wordt afgetapt.

Jean Claude Dyblet

Potje honing

De route voert heuvelop naar het gehucht Onay, hoog boven de Furieuse. Het is zo’n typisch Frans plaatsje met een handvol huizen, wat blaffende honden en een niet meer werkende fontein. ‘Klopt, de route wijkt hier nogal af van de loop van het saumoduc daar beneden’, zegt Jean Claude Dyblet. Hij is de trotse bezitter van tachtigduizend bijen. Ze zoemen rond de veertig korven in een fleurig weitje achter zijn huis. ‘Niet te dichtbij komen, ils piquent’, waarschuwt de gepensioneerde wiskundeleraar. ‘Nee, dat zeg ik niet, de belastingdienst hè’, beantwoordt hij de vraag hoeveel honing zijn bijen produceren. ‘Ik zou je graag een potje honing meegeven, maar alles is op. Kom in de herfst nog maar eens terug, dan heb ik een nieuwe voorraad. Bovendien is de natuur hier dan op zijn mooist’, zegt hij lachend.

Contois, werklustige en moedige paarden.

In een weiland tussen la Chapelle-sur-Furieuse en Rennes-sur-Loue verlaten drie lichtbruine paarden met witte manen op een drafje de schaduw van een forse eik als Pierre Dumas met zijn tong klik. De net passerende mountainbiker is van zijn fiets gesprongen en begint een heel verhaal over de paarden. Hij heeft er thuis ook twee. ‘Het zijn Contois, genoemd naar deze streek, werklustige en moedige paarden. Napoleon gebruikte ze als trekpaarden voor zijn artillerie. Ook nu worden ze nog in de bosbouw ingezet. En in de Middeleeuwen was het een populair cavaleriepaard’, vertelt hij.

Rennes-sur-Loue

Monument Historique

Gaaien en een wielewaal

Na Rennes-sur-Loue loopt de route grotendeels verder op de rechteroever van de Loue. Al vanaf het begin van de tocht fladderen geregeld Vlaamse gaaien over het pad. Zouden al die eiken onderweg ontsproten zijn aan eikels die gaaien in de grond hebben gestopt? Dat doen ze in In de herfst, als voedselvoorraad voor de winter. Voor de doorsnee-gaai is vijfduizend eikels een fluitje-van-een-cent! Als een gele schicht schiet plotseling ook nog een wielewaal voorbij. Een prachtvogel, veel mooier dan zo’n gaai.

In Port-Lesney in de lieflijke Val d’Amour keert de route over de betonnen boogbrug, een Monument Historique, terug op de linkeroever.

Saline Royale

Claude Nicolas Ledoux

Saline Royale

Door de Zevenjarige Oorlog tegen de Britten is de bodem van Lodewijks schatkist rap in zicht gekomen. Een verhoogde zoutproduktie in de Jura moet uitkomst bieden, berekent hij. Voor uitbreiding in Salins-les-Bains is geen plaats. Claude Nicolas Ledoux (1736-1806), een protegé van een van Lodewijks maîtresses, krijgt opdracht wat verderop een nieuwe ziederij te bouwen en die te verbinden met Salins-les-Bains. Aan de rand van het Forêt de Chaux, het op een na grootste bos van Frankrijk, verrijst vanaf 1775 in vier jaar tijd de Saline Royale, elf gebouwen, in een halve cirkel. Ze bieden onderdak aan honderd arbeiders en hun families maar ook aan stallen, een hoefsmid, een kuiperij en twee ziederijen met elk vier bassins. Ledoux is een kind van de Verlichting, de filosofische stroming die grote wijzigingen in gang zet in het denken over religie, filosofie, kunst, wetenschap en politiek. Zijn Saline Royale is het eerste industriële complex dat het vooruitgangsideaal van de Verlichting uitdraagt. In 1895 sluit de ziederij, die in Salins-les-Bains pas in 1962.

De laatste vijf kilometer lopen makkelijk weg. Als een witte parel verschijnt plotseling in Arc-et-Senans de imposante ingang van rotsblokken met aan weerszijden de hoge muur die het gehele complex omsluit. In een van de gebouwen, het Bâtiment de la Gabelle, zijn zes kamers ingericht voor gasten. Wat is er mooier dan na een dag wandelen door de wonderschone Jura heerlijk te relaxen in een UNESCO-werelderfgoed in een strakke designkamer waar ooit een gabelou aan het werk was?

INFORMATIE

Afstand Utrecht-Salins-les-Bains: 770 km.

Klimaat

Prettig weer in de zomer, maar wel kans op meer regen (11 dagen in juli) dan elders in Frankrijk. In juli gemiddeld 9 uur zon.

Onderdak/horeca

Tal van verblijfsmogelijkheden van campings tot een smaakvolle designkamer*** in het Gare des Gabelous van Saline Royale, een van de weinige UNESCO-werelderf-goederen waar je ook kunt logeren (open 1/3 – 31/10). Kamerprijs: 2-pers.-kamer: €113, 1-pers.-kamer: €84, slaapzaal: €22, ontbijt: €10.

Ook leuk: Hôtel des Deux Forts *** in Salins-les-Bains. Ze hebben een nieuwe annex: Appart Hôtel Charles Sander (http://www.residencesander.com/)

In Le Relais op de Place de l’Eglise in Arc-et-Senans serveren ze een heerlijke forel die ’s morgens nog in de Loue zwom.

Elk restaurant heeft wel een gang op de kaart die bereid is met Comté, de zachte, witte-korstkaas van melk van Montbéliard vee. Die moet wel binnen 24 uur zijn verwerkt. Een andere eis is dat iedere koe ten minste een hectare ruimte heeft.